фото 24tv.ua сайтынан алынды
2025 жылы Қытай мен Жапония арасындағы қарым-қатынас айтарлықтай нашарлап, ең төменгі деңгейге жетті. Бұл дипломатиялық дауларда, әскери оқиғаларда және экономикалық санкцияларда, ең алдымен Тайваньға қатысты келіспеушіліктерге, тарихи наразылықтарға және геосаяси маневрлерге байланысты айқын көріне бастады. Екі тарап та тікелей қақтығыстан аулақ болғанымен, жағдай одан әрі ушығуы мүмкін. Бұл саяси құбылыс «жаңа, бақыланатын бәсекелестік» ретінде сипатталады және болашақта шиеленіс күшейе түсуі мүмкін.
Қарым қатынастың нашарлауының негізгі себептері:
1. Тайвань мәселесі: Қытай Тайваньды өзінің ажырамас аумағы деп санайды және Жапонияның араласуының кез келген белгісі «қызыл сызықтан» өту деп саналады. Жапония премьер-министрі Санаэ Такаичи Қытайдың Тайваньға шабуылы Жапонияның «өмір сүруіне қауіп тудыруы» мүмкін екенін бірнеше рет мәлімдеді. Бұл Токионы Америка Құрама Штаттарымен одақтастық келісімдеріне сәйкес ұжымдық өзін-өзі қорғауға көшуге итермелейді деген сөз еді. Бұл пікір қараша айында Жапон парламентінде депутаттың сауалына жауап ретінде айтылды. Осындай мәлімдеме жасауға Қытайдың Тайвань маңына теңіз әскери күштерін топтастыруы (жүзден астам әскери кемелер) шоғырландыруы және 2027 жылы Қытай Тайванға шабуыл жасауы мүмкін деген әскерилердің болжамынан кейін күшейе түсті.
Пекин егемендікті және екі ел арасындағы төрт негізгі саяси құжатта бекітілген (1972–2008)Тайвань Қытайдың бөлігі ретінде танылған нормаларды бұзу ретінде қарастырып, наразылық білдірді. . Жапонияны отаршылдық дәуірде (1895–1945) Тайваньды басып алуын оның «бастапқы күнәсі» деп айыптайды, ал 2025 жылы, Қытайдың Жапонияға қарсы соғыстағы жеңісінің 80 жылдығын тойлауы ұлтшылдық сезімді одан әрі күшейтті.
2. Әлемдік геосаясаттың әсері: Жағдайдың нашарлауы АҚШ-Қытай-Жапония үшбұрышындағы жалпы шиеленіспен байланысты, әсіресе Дональд Трамптың 2025 жылы екінші мерзімінен кейін Қытайға қысымды күшейтіп, Жапонияны Тайвань (Формоза) бұғазы айналасындағы әскери дайындықты қоса алғанда, қатаң ұстаным қалыптастыруға итермеледі. Қытай мұны Токионың «тарихты бұрмалау» және БҰҰ міндеттемелерін елемеуге тырысуы деп санайды (БҰҰ Жарғысының 53 және 107-баптары, олар Қауіпсіздік Кеңесінің мақұлдауынсыз бұрынғы «жау мемлекеттерге» қарсы әрекеттерге мүмкіндік береді). Жапон компаниялары Қытаймен шиеленіскен қарым-қатынасты 2026 жылы ең үлкен бизнес қаупі ретінде атап өтіп, тіпті оның қаупі Трамп тарифтерінен де асып түседі деп қауіптенеді.
2025 жылғы шиеленіске алып келген оқиғалар
1. Дипломатиялық мәлімдемелер мен ескертулер: 2025 жылдың 23 қарашасында Қытайдың сыртқы істер министрі Ван И Жапонияға қатаң ескертулер жасап, Такаичиді «қате хабарлар» таратуда деп айыптап, тарихқа ой жүгіртуді талап етті. Бұл Орталық Азиямен стратегиялық диалог аясында болды, онда Ван Қытайдың бейбітшілікті сүйетінін, бірақ егемендігінен бас тартпайтынын атап өтті. Жапония өз ұстанымы өзгеріссіз қалғанын және «ең нашар сценарийлерге» негізделгенін айтты, бірақ Пекин «екіжүзділік» деп атаған мәлімдемелерінен бас тартпады.
Әскери оқиғалар:
1. 2025 жылдың 7 желтоқсанында Жапония Қытайды Окинава маңында, даулы территорияларға жақын халықаралық суларда жапондық F-15 жойғыш ұшақтарын ату радарымен нысанаға алды деп айыптады. Оқиға Қытайдың «Ляонин» ұшақ тасымалдаушысының (авианосец) жаттығулары кезінде болды. Жапонияның қорғаныс министрі Синдзиро Коидзуми оны «қауіпті» деп атап, алдын алу шараларын талап етіп наразылық білдірді. Қытай айыптауларды жоққа шығарып, олардың әдеттегі жаттығулар екенін мәлімдеді.
2025 жылдың басында Жапония Тайвань бұғазы арқылы үш әскери кеме транзитін жүргізді (ақпан және маусым), бұл шиеленісті күшейтті.
2. Қытайдың экономикалық санкциялары: Такаичидің мәлімдемелеріне жауап ретінде Қытай жапон теңіз өнімдері мен сиыр етінің импортына тыйым салу, Жапонияға саяхат туралы ескертулер, мыңдаған әуе билеттерінің (Гонконг пен Макаодан ұшатын рейстерді қоса алғанда) жойылуы, жапон фильмдері мен анимелерінің көрсетіліміне тыйым салу және турлардың тоқтатылуы сияқты шараларды енгізді. 2025 жылдың 15 қарашасынан кейінгі екі күнде ондаған мың билеттер жойылды, бұл Жапонияның туризм индустриясына соққы берді (Қытай туристердің негізгі көзі болып табылады). Никкей көрсеткші 17 қарашада, әсіресе туризмге тәуелді салаларда құлады. Инвестициялық шектеулер немесе демпингке қарсы тергеулер сияқты қосымша қадамдар болуы мүмкін.
Екі тараптың да реакциялары
Қытайдың көзқарасы: Бейжің Жапонияны толығымен кінәлайды, түзетуді және өзін-өзі талдауды талап етеді. Ресми БАҚ (мысалы, Global Times) Жапонияның әрекеттерін «екіжүзді» деп атайды және диалогқа тарихи міндеттемелерді сақтау қажеттілігін атап көрсетеді.
Жапонияның көзқарасы: Токио қытай дипломаттарының әлеуметтік желілердегі «орынсыз» жазбаларына наразылық білдіріп, Қытайдың қысымы Такаичи саясатын қолдаудың күшеюі мен қорғанысты күшейтетін қателік деп санайды. Жапония өз мәлімдемелерін саясаттағы өзгеріс емес, қауіптерге жауап ретінде қарастыратынын атап көрсетеді.
Салдары мен болашағы
Экономикалық және әлеуметтік: Жапон бизнесіне (туризм, экспорт) соққы, бірақ әсері шектеулі — Қытай жоғары технологиялық салаларға «қауіпті соққысын» беріп жатқан жоқ. Жапонияда қытайлық туристерге деген ашулану артып, шығындарды азайтып келеді.
Әскери және геосаяси болжам: Кішігірім қақтығыстар болуы мүмкін, бірақ толық ауқымды соғыс болуы екіталай — Қытай Америка Құрама Штаттарымен соғысуға әзірше жайын емес. Қарым-қатынастар «ең нашар қалыпты» деңгейде тұрақтанады; Жапония қорғанысты күшейтеді, Қытай әскери дайындықты күшейтеді.
Әлемдік салдары: Саяси шиеленіс аймақтағы, соның ішінде Орталық Азияны қоса алғанда, тұрақтылыққа әсер етеді.
