Азия-Тынық мұхит аймағының мәселелерін талдайтын «The Diplomat» сайты Ауғанстанның жаңа билігінің Қоштепа каналын салудағы мәселелерін талдаған мақала жариялады. Бұл жоба Өзбекстан мен Түркіменстанды алаңдатуда, өйткені олардың ауыл шаруашылығы су ресурстарына тәуелді. Ұзындығы 287 шақырымды құрайтын каналды 1,2 миллион акрдан астам ауылшаруашылық алқаптарын суаруға және 200 мың жұмыс орнын ашуға пайдалану жоспарлануда. Құрылыс қарқынды жүріп жатыр, бірінші кезеңі аяқталды.
Каналдың тарихы 1970 жылдардан басталады, бірақ Кеңес Одағының басып кіруіне байланысты жоба тоқтатылған еді. Оны жөндеу 2018 жылы қайта басталды, ал Талибан 2022 жылы жобаны жаңа қарқынмен жалғастыруға кірісті. Талибан бұл жобаның Ауғанстанның экономикалық өсуіне ерекше маңызын атап өтуде.
Дегенмен, каналдың аяқталуы аймақтағы проблемаларды шиеленістіруі де мүмкін, өйткені дұрыс пайдаланылмаған жағдайда дарияның төменгі ағысындағы елдер ауыл шаруашылығы үшін су тапшылығына тап болады.
Кейбір сарапшылардың пікірінше, жағымсыз әсерлерден қорқу тым артық болуы да мүмкін. Алайда Қарақұм каналы сияқты кеңестік ирригация жобаларының тәжірибесі суды нашар басқарудың апатты салдарларға, соның ішінде экологиялық дағдарыстарға әкелетінін көрсетті.
Қоштепа каналының жобасы, әрине, Ауғанстанның Орталық Азиядағы көршілерінің назарынан тыс қалмады. 2023 жылы Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиеев канал құрылысын жан-жақты зерттеуге шақырып, бұл аймақтағы «су режимін түбегейлі өзгертуі мүмкін» деп ескерткен еді. Бұл пікірді Түркіменстан да қолдап, Ауғанстаннан су ресурстарын басқаруға «ғылыми тұрғыдан қарауды» және экологиялық қауіп-қатерді азайту үшін канал құрылысын білікті мамандар жүргізуін талап етті.
Осы алаңдаушылықтарға қарамастан, Өзбекстан мен Түркіменстан тарапынан олардың геосаяси мүдделеріне байланысты ресми қарсылықтар болған жоқ. Екі ел де Ауғанстанмен маңызды инфрақұрылымдық жобаларға, соның ішінде Түрікменстан-Ауғанстан-Пәкістан-Үндістан (TAPI) газ құбыры, Пәкістанмен байланыстыратын теміржол желілерін кеңейту және Кабулмен ынтымақтастықты қажет ететін трансшекаралық электр энергиясын тарату жобаларына қатысады. Түркіменстан мен Өзбекстанның басқа да маңызды инфрақұрылымдық жобалар бойынша Ауғанстанмен прагматикалық түрде әрекет ету фактісі алдағы Қоштепа каналының құрылысына қатысты ортақ су ресурстарын басқару мәселелерін шешуде күштерді біріктірудің жақсы үлгісі болып табылады.
2024 жылдың қазан айының соңында Ауғанстан мен Өзбекстан Қоштепа каналына қатысты мәселелерді шешу үшін екіжақты бірлескен комиссия құрды. Комиссия екі рет мәжіліс өткізді және 2025 жылдың басында қайта бас қосады. Осы уақытқа дейін бұл кездесулер жабық форматта өтті, бірақ олардың өтуінің өзі маңызды. Дүниежүзілік банктің аймақтық директоры Фарис Хадад-Зервос та Ауғанстанның Сауда-өнеркәсіп палатасымен кездесіп, бірқатар мәселелерді, соның ішінде «Қоштепа» каналын да талқылауы бұл жобаға халықаралық ұйымдар да ерекше көңіл бөліп отырғанын көрсетеді.
