Ресей премьер-министрі Михаил Мишустиннің Өзбекстанға екі күндік сапары бұл күндері Кремльдің геосаяси ықпалының шектеулі екендігі өрсетеді. Мишустин Өзбекстанды Ресейдің орбитасына тартуға үлкен үмітпен келгенімен, аз ғана затпен қайтуына тура келді.
Өзбекстан мен Орталық Азияның басқа мемлекеттері Ресей 2022 жылдың басында Украинаға себепсіз басып кірген кезден бастап, Кремльді тітіркендірмей немесе Ресей лидері Владимир Путинді ешқандай жазалау әрекетіне итермелемей, қақтығыстардан аулақ болуға тырысты. Орталық Азия мемлекеттері Ресей басшыларына Батыс санкцияларының әсерін жұмсартуға үнсіз көмектесіп, Ресейдің әскери күш-жігерін қолдап, сауда үшін кері арна ретінде әрекет еткені Мәскеуді қанағаттандырып отыр.
Мишустин Өзбекстанға 9 қыркүйекте Ташкенттің Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) толыққанды мүше болу міндеттемесін алу мақсатымен келген еді. ТАСС агенттігі Мишустиннің 9 қыркүйекте Ресей-Өзбекстан бірлескен үкімет комиссиясының отырысында айтқан «Өзбекстанның еуразиялық интеграцияға қатысуы бизнес үшін қосымша жеңілдіктер бере алады. Біріншіден, жаңа сату нарықтарын ашып, адал бәсекелестікке жағдай жасайды», — деген сөзін келтіреді.
Ал ресейлік URA ақпарат агенттігі аты-жөнін атамаған сарапшылар Мәскеудің Өзбекстанның ЕАЭО-ға қосылуын қалайтынының басты себебі халық санына байланысты: Ресей қазірдің өзінде үлкен және өсіп келе жатқан әскери шығындармен асқынған демографиялық апатқа тап болып отыр деп санайды. Ал Өзбекстанда жас және тез өсіп келе жатқан халық бар.
«Ресей Өзбекстанның ЕАЭО-ға кіруіне мүдделі, өйткені ол 35 миллион халқы бар ел және болжам бойынша 2035 жылға қарай бұл елде 40 миллионнан астам тұрғын болады», — деп келтіреді сарапшы. «[Еуразиялық экономикалық] одақ халқының жалпы саны [егер Өзбекстан қосылса] 200 миллион адамнан асады. Бұл Ресей үшін, өңірлік көшбасшы ретінде, біздің еліміздің айналасында құрылған көпполярлы әлемнің сол жағының жиынтық салмағын нығайтуға мүмкіндік береді».
Бірлескен комиссия отырысында Мишустин екі ел «азаматтық» мақсатта ұшқышсыз ұшақтар шығаратын кәсіпорын құра алады деген үмітін де білдірді. «Біз жоғары технологиялық полимер өндірісін ұйымдастыру, азаматтық ұшқышсыз ұшақтар жүйелері мен олардың құрамдас бөліктерін өндіруді локализациялау мүмкіндіктерін зерттеп жатырмыз», — деп келтіреді ТАСС Мишустиннің сөзін.
Қазақстандағы бір компанияға Ресейге қос мақсаттағы құрамдас бөліктерді, соның ішінде украин әскерлеріне қарсы қолданылатын ұшқышсыз ұшақтарға арналған бөлшектерді жеткізгені үшін АҚШ санкция салғанын ескерсек, бұл ұсынысқа кейбір жергілікті бақылаушылар күмәнмен қарады.
Өзбек шенеуніктері Ресейдің ұсыныстарын сыпайы тыңдағандай болды, бірақ олар Мәскеудің тілегіне келісетіндерін көрсетпеді. 10 қыркүйекте Ресей премьер-министрімен кездесуден кейін президент Шавкат Мирзиеев кеңсесі таратқан мәлімдемеде ЕАЭО немесе нақты бірлескен жобаларды атамай-ақ, екіжақты «стратегиялық серіктестіктің» маңыздылығы туралы әдеттегі жалаң сөздер айтылды. Президент мәлімдемесіндегі ең нақты нәрсе «өзара қызығушылық тудыратын мәселелер бойынша пікір алмасу болғанын» мойындау болды.
Бір күн бұрын өткен бірлескен комиссияның қорытындысы да сондай қарапайым болды. Өткен мамырда Путиннің Өзбекстанға сапары кезінде келісілген сауда мен инвестицияны арттыру және бірлескен жобаларды жалғастыру туралы көптеген пікірталастар болды. Бірақ келіссөздер аз нәтиже берді.
Өзбекстан үкіметінің мәлімдемесінде комиссия отырысының қорытындысы бойынша салыстырмалы түрде шағын үш келісімге қол қойылғаны, оның ішінде ауылшаруашылық өнімдерін теміржол көлігімен тасымалдауды жеделдету туралы және стандартталған дәрілік таңбалауды қамтитыны атап өтілді. Үшінші тармақ медициналық кадрларды даярлау туралы хаттама болды.
Сапардың ең маңызды оқиғасы мамыр айында келісілген келісімді жүзеге асыру туралы хаттамаға қол қою болды, оған сәйкес Ресей Өзбекстанда электр энергиясын өндіру үшін қуаты аз алты ядролық реактор салуға міндеттенді. Бұл хаттама «жақын арада құрылыс алаңында тікелей жұмысты бастауға мүмкіндік береді» делінген жобаны бақылайтын Өзбекстанның жоғары лауазымды шенеунігі Отабек Амановқа сілтеме жасаған Spot.uz жаңа басылымында жарияланған хабарда. Өзбек шенеуніктері бірінші реактор бес жыл ішінде іске қосылуға дайын болады деп үміттеніп отыр.
Комиссия отырысы барысында Мишустин энергетика саласындағы екіжақты ынтымақтастыққа қанағаттанушылық білдірді. «Біздің энергетикалық серіктестігіміз табысты дамып келеді. Соның ішінде табиғи газды, мұнайды және Ресейден Өзбекстанға мұнай өнімдері», — деді Мишустин.
Бұл жөнінде өзбек шенеуніктерінің дауласуына еш негіз жоқ. Өзбекстан ресейлік көгілдір отынның мың текше метрін 160 доллардан сатып алуда, деп хабарлайды жергілікті БАҚ. Салыстырмалы түрде айтсақ, ресейлік энергетикалық алпауыт Газпром 2023 жылы Қытайға газды 286 доллар/ текшеден сәл асатын бағамен сатты. Ресей газын сатып алу бағасының төмендігі газ қорына бай Өзбекстанның көгілдір отынның таза импортеріне айналуының себебін түсіндіруге көмектеседі. Ресейлік жеткізілімдердің төмендігі өзбек басшыларына ішкі тұтынушыларға субсидияланған газ тұтыну тарифтерін ұсынуға мүмкіндік береді.
https://eurasianet.org/uzbekistan-shuns-russian-overtures-on-closer-ties
