Фото Алекс Брэндон/AP
2024 жылғы АҚШ-тағы президент сайлауы өтірікті заңдастырды. Ірі әлемдік Х және Meta (Facebook, Instagram, Threads) платформалары фактчекинг, яғни жазбалардың шын не өтірік екенін анықтайтын тексерулерді тоқтатты. Бұл «американдық сөз бостандығын» қалыпына келтіру ұранымен жүзеге асты. «Өтірікті шындай, шынды құдай ұрғандай» етіп айтатын тек біз ғана деп жүрсек,, яғни Алдар көсені ұлттық символға айналдырған қазақтар, енді американдықтар бізден де озып кетті.
CNN телеарнасы Илон Маск халыққа дұрыс ақпарат бермеген 8 өтірігі туралы мақала жариялады.
Бірінші жалған ақпарат: «USAID сіздің салыққа төлеген долларыңызды атақты адамдардың Украинаға сапарын қаржыландыруға жұмсады, мұның бәрі Зеленскийдің америкалықтар арасында танымалдылығын арттыру үшін» деген видеоны E! News ойын-сауық арнасынан алынған бейне деп жариялады. Онда Украинаға барғаны үшін әртүрлі атақты адамдарға төленген ірі сомалар тізімі жарияланды. Енді бұл бейнежазба ойдан шығарылғандығы дәлелденді.
E! News мұндай бейнежазбаларды ешқашан жариялаған емес. USAID ешқашан атақты адамдарға мұндай төлемдер жасаған емес. Жалған видеода Украинаға бару үшін USAID-тен миллиондаған ақша алды деп мәлімдеген актерлердің бірі Бен Стиллер «сапарының ақысын толығымен өзі төлегенін» және «USAID-тен ешқандай қаржы алмағанын» айтты.
Стиллер бұл «өтіріктерді» «ресейлік БАҚ-пен» байланыстырды, ал сарапшылар бұл бейнеде Ресейдің жалған ақпарат тарату науқанының белгілері бар екенін айтты.
Екінші жалған ақпарат-. Пентагонның киберқорғаныс келісімін бұрмалағаны туралы Маск жазбасы. Бұл жазба өзінің іскерлік тәжірибесін сынағаны үшін Рейтер агенттігіне қарсы бағытталған. Ол X парақшасында былай деп жазды: «АҚШ үкіметі «жаппай әлеуметтік алдау» үшін Reuters агенттігіне миллиондаған доллар төледі. Сатып алу тапсырысында дәл осылай айтылған! Бұл толық алаяқтық. «Тек уау».
Маск пікірінің өзі жұртшылықты жаңылыстырып жіберді. Маск айтқан келісім-шартты қорғаныс министрлігі Трамптың бірінші әкімшілігі кезінде адамдарды алдау үшін «әлеуметтік алдау» тактикасын қолданатын кибершабуылдардан әскердің қорғанысын күшейту үшін сұраныс берген. Ақша Reuters ақпараттық агенттігіне емес, Thomson Reuters Special Services деп аталатын «деректерге негізделген шешімдер» қабылдау компаниясына жіберілген және ең маңыздысы, екі компания да халықты алдауға арналған қатыспаған. Маск жазбасында ол келтірген шығыс құжатында «әлеуметтік инженериядан белсенді қорғану шаралары» деген сөздер бар екені айтылмайды. Ол CNN және The Washington Post сияқты жаңалықтар агенттіктері оның алғашқы пікірлерін тексеріп, жалған екені дәлелденгеннен кейін де келісімшарт туралы жаңылыстыратын ақпаратты жариялауды жалғастырды.
Үшінші жалған ақпарат: Маск Трамп пен Байденнің президенттігі тұсында салықтық жеңілдіктер туралы негізсіз күдіктерді оятатын X қолданушысының 1990 жылдан 2021 жылға дейін жыл сайын федералды салықты төмендету құнын көрсететін диаграммасымен бөлісті. Салық жеңілдіктерін «IRS Social Security» деп күмәнді түрде сипаттайтын диаграмма 2018 жылы үлкен өсуді, 2020 жылы тағы бір үлкен өсуді және 2021 жылы ең жоғары көрсеткішті көрсетті. Маск бұл соңғы өсулерде түсініксіз немесе күмәнді нәрсе бар екенін айтты. Ол «Қысқа уақыт ішінде мұндай үлкен секіру жасаудың мағынасы жоқ» деп жазды.
Алайда бұл мағынасы бар, мақсатты өсу болатын және оны түсіндіру де оңай. Трамп өзінің 2017 жылғы салық заңына балаларға салық несиесін кеңейту туралы жарлыққа қол қойды, соның нәтижесінде 2018 жылы несие өсті. Оның 2020 жылғы пандемиядан құтылу туралы заңнамасы американдықтарға салық несиелері арқылы жеңілдетудің әртүрлі нысандарын ұсынды, бұл сол жылдың өсуіне әкелді. Содан кейін президент Джо Байден 2021 жылдың басында қол қойған пандемияға қарсы заң жобасында балаларға салық несиесін қысқа мерзімді кеңейтуді мақұлдады, бұл сол жылдың өсуіне әкелді. «Балалардың салық несиесі 2018 жылы және пандемия кезінде неге өскені туралы ешқандай құпия жоқ. «Көбейту несиенің максималды құнын, қайтарылуын және қолжетімділігін арттыру үшін президент Трамп, содан кейін президент Байден қол қойған балаларға арналған салық несиесін кеңейтудің тікелей нәтижесі», — деді Эрика Йорк, Салық қорының федералды салық саясаты жөніндегі вице-президенті, CNN-ге берген сұхбатында.
Төртінші жалған ақпарат — «Нью-Йорк Таймс» газетіне бөлінетін үкімет шығындары туралы жалған мәлімдемені тарату
Маск «NYT үкімет қаржыландыратын ақпарат құралы» деп мәлімдеген X қолданушысының жазбасымен бөлісті, ол АҚШ үкіметі «тек соңғы 5 жылда «New York Times» газетіне ондаған миллион доллар берді», оның ішінде Денсаулық сақтау және халыққа қызмет көрсету департаментінен 26,9 миллион доллар және Ұлттық ғылым қорынан 19,15 миллион доллар берілді деп жазылған.
Алайда бұл сандар шындыққа жақын да емес және бұрмаланған фактілерге негізделген.
Постты жазған X қолданушысы, оңшыл комментатор Ян Майлс Чонг интернеттен іздеу барысында қате мәліметтер тапқан. Орталық Арканзас университетінің экономика профессоры Джереми Хорпедал атап өткендей, Чонгтың іздеуі «Нью-Йорк» сөзіне байланысты табылған мәліметтерге негізделген. Чонг Нью-Йорк университетіне берілген гранттарды да есепке алған және «Нью-Йорк» атауы бар басқа ұйымдарға бөлінген федералдық шығындарды да тапты.
Егер іздеуді соңғы бес жылда The New York Times газетіне бөлінге федералдық шығындармен шектесеңіз, HHS немесе Ұлттық ғылым қорының Times газетіне жұмсаған шығынын таба алмайсыз. Бұл дұрыс іздеу 2020 жылдың басынан бері The Times газетіне бөлінген жалпы федералды шығындар шамамен 1,6 миллион долларды құрағанын және ең үлкен бөлігі Қорғаныс министрлігінің газетке жазылуы. Ал Илонның газетті ұнатпау себебі, оның демократтарды қолдауы.
Бесінші жалған ақпарат -Газаға жіберілген 50 миллион долларға сатып алынған презервативтер туралы мәліметті тарату. Бұл ақпаратты Баспасөз хатшысы Кэролин Левиттің Ақ үйдегі алғашқы брифингінде Трамп әкімшілігі «Газаға жіберілетін презервативтерді қаржыландыруға жоспарланған 50 миллион долларды» тауып, жолын кесті деп мәлімдегенде, ол жаңалықты Маск басқаратын DOGE командасымен байланыстырды. Содан кейін Маск X сайтындағы жазбасында Левитттің сөздерін алға тартып, бұл «айсбергтің шыңы» екенін және ол «ақшаның көп бөлігі [Хамастың] қалтасына түседі, шын мәнінде презервативтерге емес» деп жалған ақпаратын жалғастырды. Бірақ бұл мәлімдеме таза өтірік болып шықты. Маск пен Ақ үйде мұны растайтын ешқандай дәлел болған жоқ. Екі аптадан кейін жалған ақпарат туралы сұрағанда, Маск «кейбір айтқандарым қате болғанын және оны түзетуге тура келетінін» мойындады. Алайда Маск бірден жалған әңгімесін қайта жалғастырды. Газа туралы өтірік жоққа шығарылған соң, ол АҚШ-ты Африкадағы Мозамбик еліне 50 миллион доллар презерватив жіберді деп сынады, бірақ бұл да өтірік болып шықты.
Алтыншы өтірік, Маск басқаратын департаменттің жұмысын насихаттайтын жазбаны таратуы. Ол консервативті белсенді Чарли Кирктің X -тегі жазбасымен бөлісті, онда «DOGE Clock» қысқа бейнеклипі көрсетілген. Онда тез өсіп келе жатқан жалпы сомасы 109 миллиард долларды көрсететін анимациялық есептегіш көрсетілген және оған байланысты Кирк былай деп жазды: «DOGE-ның болжамды жинақтары қазірдің өзінде әрбір салық төлеуші 700 доллардан үнемдейтін шамамен 110 миллиард долларды құрайды. Ал біз енді ғана кірісіп жатырмыз…» «Жақсы прогресс», — деп жазды Маск. Дегенмен, «сағат» іс жүзінде DOGE прогресін өлшемейді. Кирктің посты кезінде DOGE шамамен 55 миллиард доллар үнемдегенін айтып, «сағаттағы» сан DOGE-нің өз қателігінен шамамен екі есе көп болды. Сонымен, «сағат» дегеніміз не? Оларды жариялайтын USDebtClock.org сайты нақты DOGE холдингтерін қадағаламайтын болып шықты. Үкіметке қатысы жоқ сайт CNN-нің «үнемдеу мақсаты» нені білдіретінін түсіндіру туралы өтінішіне жауап бермеді, бірақ Horpedal «сағат» «догенің бюджетті теңестіру үшін қанша үнемдеу керектігін» қадағалайтынын айтты. Бірақ бұл нақты үнемдеудің есебі дұрыс жүргізіліп отырған жоқ. Олар бюджеттің нақты жағдайына қарамастан, күніне 4 миллиард доллар қосып отыр ».
Жетінші жалған ақпарат- Маск X-ке қайтыс болған 9 миллион адам әлеуметтік жәрдемақы алып отырғаны туралы мәлімет жариялады. Ол X-ке (Твиттерге) әлеуметтік қамсыздандыру туралы қате фактілерге негізделген жазба жариялады, оның айтуынша, әр түрлі жас топтарындағы қанша адамның Әлеуметтік қамсыздандыру дерекқорында «өлген күні» бөлімі » ЖАЛҒАН» күйге қойылғанын, яғни басқаша айтқанда, қайтыс болғандар тізімінде жоқ адамдар бар екенін көрсетті. Диаграмма бойынша 130 және одан жоғары жастағы 9 миллионға жуық адам қайтыс болған сияқты. Маск: «Бұл адамзат тарихындағы ең үлкен алаяқтық болуы мүмкін» деп жазды және «Мүмкін, «Ымырт» (фильм) шынайы шығар және әлеуметтік қамсыздандыруда көптеген вампирлер бар шығар» деп қалжыңдады.
Бірақ тексере келе ешқандай алаяқтықты дәлелденген жоқ. Ол миллиондаған өлген адамдарға қателесіп Әлеуметтік қамсыздандыру ақшасын жіберіп жатқанын көрсетпеді. Әлеуметтік қамсыздандыру басқармасының жария деректері 2024 жылдың желтоқсанында 99 және одан жоғары жастағы шамамен 89 000 адам әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақыларын алғанын көрсетті, тіпті Маск айтқан миллиондаған адамдарға да жақын емес. Бұл Маск түсіндірмеген маңызды факті: егер біреу әлеуметтік қамсыздандыру дерекқорында тіркелмесе, бұл олардың шын мәнінде Әлеуметтік қамсыздандырудан ақша алатынын білдірмейді. Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінде 115 жастан асқан адамдарға төлемдерді тоқтататын тежегіш бар. Әлеуметтік қамсыздандыру басқармасын бақылайтын бас инспектордың 2023 жылғы есебінде оның дерекқорында қайтыс болған деп белгіленбеген 100 және одан жоғары жастағы 18,9 миллион адам табылды. Бірақ бас инспектор бұл мәселе бойынша Әлеуметтік қамсыздандыру басқармасын (SSA) сынға алғанымен, ол сол 18,9 миллион адамның 44,000-ы ғана төлем алатынын анықтады. Тіпті бұл 44 000 төлемнің алаяқтық немесе қателік екені анық емес. Бас инспектор қазіргі уақытта Америка Құрама Штаттарында тұратын адамдардың көпшілігі, шамамен 86 мың адам 100 жастан асқан және одан жоғары екенін атап өтті. «44 000 санына келетін болсақ, олардың басым көпшілігі заңды төлемдер екеніне сенімдімін. «Сондықтан қандай да бір алаяқтық бар болса да, бұл сандар оған ешқандай дәлел келтірмейді деп ойлаймын», — деді Джордж Буш әкімшілігі кезінде Әлеуметтік қамсыздандыру басқармасы комиссарының орынбасары қызметін атқарған консервативті талдау орталығының аға қызметкері Эндрю Биггс өткен аптада CNN берген сұхбатында. Биггс « әрине,SSA адам қайтыс болған кезде әлеуметтік қамсыздандыру нөмірлерінің өшірілуін қамтамасыз ету үшін жұмыс істеуі керек, бірақ бұл компьютерлік жүйелердің мәселесі , бірақ ол адамдарға жаппай жеңілдіктер төлеуге мүмкіндік бермейді» деді. Қазіргі Трамп әкімшілігі жұмысқа тағайындаған Әлеуметтік қамсыздандыру әкімшілігі комиссарының міндетін атқарушы Леланд Дудек өткен аптада жасаған мәлімдемесінде жағдайды түсіндіруге тырысты. Ол «жарияланған деректер — бұл біздің жазбалардағы әлеуметтік сақтандыру нөмірі бар адамдар, олардың жазбаларында қайтыс болған күні жоқ. Бірақ бұл адамдар міндетті түрде қаржы алып отырған жоқ» — деді Дудек.
Сегізінші жалған ақпарат — Төтенше жағдайларды басқару федералды агенттігінің (FEMA) апаттан табиғи апаттан зардап шеккендерге көмектесуге арналған қордың қаржысын мигранттардың баспанасына жұмсағаны туралы жалған мәлімдеме. Осы айдың басында Маск X-те DOGE командасы Төтенше жағдайларды басқару федералды агенттігі өткен аптада Нью-Йорктегі сәнді қонақүйлерге «заңсыз иммигранттарды орналастыру үшін» 59 миллион доллар жібергенін «жаңа ғана анықтады» деп мәлімдеді. Содан кейін Маск: «Бұл ақша Америкадағы апаттан зардап шеккендерге көмектесуге арналған, бірақ оның орнына заңсыз адамдар үшін қымбат қонақүйлерге жұмсалады!» — деп қосты. Бейсенбі күні өткен консервативті конференцияда ол «қиын жағдайға тап болған американдықтарға көмектесу үшін бөлінген қаржыны агенттік ( FEMA) Нью-Йорктегі заңсыз иммигранттарға арналған сәнді қонақүйлерге жұмсауда» деп мәлімдеді».
Конгресс 2024 қаржы жылында бағдарламаға 650 миллион доллар бөлді. Сонымен бірге сол қаржы жылында FEMA апаттан зардап шеккендерге көмек көрсетуге 35 миллиард доллардан астам үлкен сома бөлді. Бұл екі түрлі ақша құймасы ғана — оны факт-тексерушілер Трамп пен басқалар күзде осындай мәлімдеме жасаған кезде бірнеше рет атап өткен.
Назар аударуға тұрарлық тағы бір контекст бар.
Ақша жеке федералды бастамадан, Тұрғын үй және қызмет көрсету бағдарламасынан келді, онда Конгресс штат пен жергілікті үкіметтерге және коммерциялық емес ұйымдарға мигранттарды орналастыруға көмектесу үшін FEMA-ға қаржы бөлді.
«Баспана және қызмет көрсету» бағдарламасының ақшасы тікелей қонақүйлерге емес, Нью-Йорк үкіметіне жіберілді және қала осы айда жасаған мәлімдемесінде жақында бөлінген шамамен $59 миллионның, шамамен 19 миллион доллар баспана іздеген адамдар үшін қонақүйде тұрудың тікелей шығындарын өтегенін айтты; Шамамен 26 миллион доллар азық-түлік пен қауіпсіздік сияқты қызметтерге жұмсалды, ал шамамен 13 миллион доллар топтық баспаналар мен тиісті қызметтерге жұмсалды.
Қала сонымен қатар шағымның «люкс қонақүй» бөлігіне қарсылық білдіріп, «Біз ешқашан сәнді қонақүй тарифтерін төлеген емеспіз» деді. Қалалық бақылаушының өткен жылы қаланың баспана іздеушілерді орналастыру келісім-шартының бөлігі болып табылатын қонақүйлерді зерттеген есебінде қала төлейтін орташа күндік мөлшерлеме 156 долларды құрайтынын және санат жіктелуін тексеруге болатын қонақүйлердің ешқайсысы «люкс» немесе «жоғары деңгейлі» емес, ал жартысы «үнемді», 13 пайызы «экономикалық», 13 пайызы «орта масштабты», 25 пайызға «орта масштабтың жоғарғысы» көрсетті.
Сыншылар тіпті бұл бөлме жалдаудың өзі тым жомарт екенін дәлелдей алады. Қалай болғанда да, Маск апаттан зардап шеккендерге көмек көрсету қорлары арқылы төленгені туралы мәлімдемесі мүлдем жалған.
Алдар көсе Америкада болған ба немесе Илонның 8 өтірігі
