Getty Images
Наразылықтың себептері:
19 наурыз күні Түркияда Стамбул қаласының басшысы Экрем Имамоглуның ұсталғаны туралы хабар тарады. Ресми билік оны террористік ұйыммен байланысы бар топ құрды және коррупциямен айналысты деген айыппен тұтқынға алды. Мэрмен бірге оның әкімшілігінде бірге жұмыс істейтін және жақтастарының арасынан 100-ге жуық адам ұсталды.
Фото: © Depo Photos / Keystone Press Agency / www.globallookpress.com
Экрем Имамоглу кім?
Экрем Имамоглу 1970 жылы 4 маусымда Түркияның Трабзон қаласындағы Акчаабат ауданы, Джевизли ауылында дүниеге келген, бірақ кейбір деректерде оның туған күні 1971 жылы 3 маусым деп көрсетілген. Ол Трабзондағы орта мектепті бітірген, Кейін Солтүстік Кипрдегі Цирне университетінде оқып, Turk Ocagi Limassol SC футбол командасында ойнады. Ол бизнес және менеджмент саласындағы кәсіби дағдыларын қалыптастырған Ыстамбұл университетінде бакалавр дәрежесін және «Менеджмент, әкімшілік және басқару» магистрі дәрежесін алды.
Имамоглу 1995 жылы Дилек Каяға үйленді және ерлі-зайыптылардың үш баласы бар.
Саяси қызметіне дейін Имамоглу отбасылық құрылыс бизнесіне белсене араласты. 1992 жылы аспирантурада оқып жүрген кезінде компанияға жұмысқа орналасып, кейін тұрғын үй және қала құрылысы жобаларын басқаратын бас директор болды. Оның осы саладағы тәжірибесі, әсіресе жергілікті басқару мәселелерімен айналысуы оны саяси қызметпен айналысуға шабыттандырды.
Саяси мансабын Имамоглу саяси қызметін 1992 жылы «Отан» партиясына бастады, бірақ 2008 жылы Түркияның негізгі оппозициялық партиясы Республикалық халық партиясына (CHP) ауысты. 2009 жылы партияның жастар қанатының басшысы және Бейликдузу ауданындағы жергілікті филиалының басшысы болды, бұл оның саяси мансабындағы маңызды қадам болды.
2014 жылы ол 50,83% дауыспен (76 034 дауыс) Бейликдузу қаласының мэрі болып сайланды, ол 2019 жылдың сәуіріне дейін бұл қызметте болды. Бұл тәжірибе оның тиімді басшы ретіндегі беделін нығайтты.
2019 жылы Имамоглу РХП және Жақсы партияның (тур. Fazilet Partisi) Стамбул мэрлігіне ұсынылған кандидаты болды. 2019 жылдың 31 наурызында өткен сайлауда ол 48,77% дауыс жинап (4 169 765 дауыс) оңшыл Әділет және даму партиясының (AKP) кандидатын 13 000 дауыспен басып озды. Алайда, AKP-нің қарсылықтарына байланысты Жоғарғы сайлау кеңесі (YSK) нәтижелерді жойып, мандатының 18-ші күні күшін жойды. 2019 жылғы 23 маусымдағы қайта сайлауда ол 54,22% дауыс жинап (4 742 082 дауыс) басымдықпен жеңіске жетіп, айырмашылықты 800 000 дауысқа жеткізді.
2024 жылы 31 наурызда өткен сайлауда 51,21% дауыспен (4 438 727 дауыс) Ыстамбұл мэрі болып қайта сайланды және оны тағы бес жыл мерзімге қолдады. Оның сайлаудағы жеңісі оны президент Режеп Тайып Ердоғанның басты қарсыласы ретінде сипатталатын түрік саясатындағы басты тұлғаға айналдырды.
Саяси бағдары
Имамоглу социал-демократ ретінде сипатталады. 2024 жылы ол ХАМАС-ты «лаңкестік ұйым» деп сынаған мәлімдеме жасап, сонымен бірге Израильдің палестиналықтарға жасаған қысымын сынап, оның әртүрлі ұстанымдары арасында теңгерімді сақтай алатындығын көрсетті.
Құқықтық мәселелер
Имамоглудың саяси мансабы құқықтық қиындықтармен қатар жүрді. 2022 жылдың 14 желтоқсанында ол 2019 жылы «сайланған шенеуніктерге тіл тигізгені» үшін екі жыл, жеті ай және 15 күнге бас бостандығынан айырылды, соның нәтижесінде саяси қызметке уақытша тыйым салынды. Әлі күнге дейін талқыланып жатқан сот үкімі оның саяси әсерін тежеу әрекеті ретінде қабылданып, халықаралық наразылық пен наразылық тудырды.
2025 жылдың наурызында оған жемқорлық, соның ішінде бопсалау, ақшаны шығару және тендерлерді бұзу сияқты айыптар тағылды, сонымен қатар Күрдістан жұмысшылар партиясын (PKK) қолдады деген күдікке ілінді. Бұл істер бойынша 100-ден астам адам сотталып, Түркияда жаппай наразылық тудырды. Сонымен қатар, 2025 жылдың 18 наурызында Ыстамбұл университеті оның дипломын жоққа шығарды, себебі құқық қорғау органдары оның Солтүстік Кипр университетінен ауысуын заңсыз деп тапты. Бұл оның 2028 жылғы президенттік сайлауға қатысуына мүмкіндік бермейді, себебі президенттікке үміткердің жоғары білімі болуы керек.
Сот 22-23 наурыз күндері Имамоглуға байланысты шешім шығаруы керек.
Толқудардың саяси және экономикалық салдары
Имамоглының тұтқындалуы үлкен толқуларға ұласқан наразылықты күшейтуде. Сарапшылар биліктегі топ жікке бөлінуі мүмкін деп болжауда. Себебі 2015 жылдан бері Эрдоган ұлтшылдар партиясының жетекшісі Бахчелимен одақтас. Түркияның лирасы, облигациялары мен акциялары құлдырады, Стамбул акциялары жұма күні шамамен 8%-ға төмендеді және орталық банк бір түнде бағамдарды көтеру арқылы валютаны тұрақтандыруға 10 миллиард доллар жұмсады. Өткен айда инфляция 39 пайызды құрап, қиыншылықты арттырды. Халықаралық реакция қатал болды, Еуропалық көшбасшылар, соның ішінде ЕО, Франция және Германия қамауға алуды Түркиядағы демократиялық кері кетудің белгісі деп айыптады. Еуропа Кеңесі де мәлімдеме жасап, қамауда «саяси қайраткерге қысым көрсетудің барлық белгілері бар» деген мәлімдеме жасап, Имамоглу алдағы президенттік сайлаудағы жетекші кандидаттардың бірі деп аталды.
Фото: © Chris Kleponis — Pool via CNP / Consolidated News Photos / www.globallookpress.com
Әлемдік басылымдар Ердоғанның бұл шарасын үлкен қателік деп есептеп отыр. Себебі Сириядағы өзгерістерге жауапты Түркия болатын. Түркия элитасының өзара күресі Сириядағы жағдайды ушықтыра түсіруі мүмкін. Сонымен бірге қазіргі кезеңде Түркия жалпы түрік дүниесінің басын біріктіре алатын беделді аймақтық держава. Ал Ердоғанның түркі дүниесі үшін саяси беделі, жетекшілік ролі де айқын тұлға екені даусыз. Сондықтан Түркиядағы тұрақсыздық жалпы аймақтағы, соның ішінде түрік тілдес мемлекеттерге де әсер етуі мүмкін.
